Målskapar og målreisar

I Olav Nygards språkeksperiment låg eit djupt målengasjement.

Mange ballar i lufta

Kva med å spela ballen over til bollemus og gjera det til eit ålment ord for mot og styrke?

Bly og blekk i handa

Ein gong var alt handskrift. Med papir blei det fleire trykte skrifter enn handskrivne dokument.

Lappeteppe på tapetet

Me skal ikkje feia under teppet at mange seier 'hjerneteppe' for 'jernteppe'.

Språkstoff til ettertanke

Når me seier om folk at det er godt stoff i dei, tenkjer me ikkje på næringsstoffa og tilsetjingsstoffa dei har hatt i seg.

Spenstig hårspenne

Dersom ein har stort vengespenn, eller berre venger i det heile, er det ikkje so nøye med spensten.

Spyttebakk til spottpris

Tanken er å snu og venda på spytta heilt til det ser ut som ordet er togge og utattspytta.

Bøker av sau og geit

Pergament var svaret på tunge leirtavler og skjøre rullar av papyrus. For første gong var eit materiale i bruk som kunne brukast om att – til meir enn å skrive på.

Rytmisk sans

Når me finn rytmen eller kjem inn i ein fin og lett rytme, kan me få kjensla av at alt berre flyt.

Akkurat passe

Ein gong var steg (passus) eit lengdemål. Difor har me ei rad pass-ord som viser til mål og mengd.

Linjal og siv

‘Kanonisk rett’ og skytevåpenet ‘kanon’ har samme opphav. De er begge navngitt fra den rettvokste planten siv.

Blekk på papyrus

Tørka flak av sumpplanten papyrus blei fletta og limte til rullar. For første gong var materiale å skrive på ei handelsvare som det lønte seg å ha kontroll over.

Utilpass blindpassasjer

Den som leitar etter passa og nærskylde ord, treng ikkje bruka kart og kompass.

Det første trykket

Det første trykket stammar ikkje frå Kina og har ikkje noko med Johann Gutenberg å gjere. Ser ein stort på det, blei det laga i eit palass på Kreta for 3700 år sidan.

Spikaren i kista

Ordet kiste er ei skattkiste.

Regelrett regelrytteri

Reglar er til for å brytast, meiner somme.

Panneband i langpanna

Har verkeleg panna på hovudet og panna på kjøkenet (og taket) noko med kvarandre å gjera?

For full maskin

Sand i maskineriet er upopulært, særleg om det råkar ei verksemd som i utgangspunktet er ei pengemaskin.

Innanfor visse grenser

Materielle rammer for skrift

Historia om skriving utgjer minst 5500 år. Materielt sett utgjer det fem tidsaldrar: leire, papyrus, pergament, papir og skjerm.

Framandspråka forsvinn

Tilgangen på framandspråk er større enn nokon gong. Likevel er det stadig færre som vil studere dei.

Skriveskule ved Nilen

Ottar Grepstad skriv om makta i skrift gjennom tusenår.

Gå på ein sprekk

«Nokre sprekkar er biletlege, som når me med sprokken røyst seier at samarbeidet sprekk.»

Bleik om sausenebba

Kan henda er det nokre som vil setja nebbet høgt og seia at ordtaket om å syngja med sitt nebb slett ikkje viser til fuglar, men til folk. Då seier eg: Det er ingen grunn til å vera nebbete!

Morgonfrisk fersking

«Ein kan kjenna seg frisk og sterk, vera åndsfrisk eller endåtil frisk som ein fisk, friskna til, verta frisk att frå sjukdomen og heilt friskmeld.»

«Det er ikkje for inkje me seier at noko 'dampar av erotikk' eller er 'dampande heitt'.»

«Øving er ei form for arbeid, og sanneleg heng øva etymologisk saman med latin opus (‘arbeid, verksemd’).»

Einstonige undertonar

Me kan seia noko med ein spørjande eller fortruleg tone, slå fast at «det var nye tonar» eller få høyra at me ikkje skal ta den tonen.

«Me kan satsa for fullt på lengdehopp, skihopp eller andre greiner der satsen er avgjerande.»

Tung på gassen

Til å verta kvalm av

På berr bakke

Til og med bank (‘pengeinstitusjon’) heng i hop med bakke. Koplinga mellom dei er ikkje at banken hjelper eller lèt vera å hjelpa folk som står på berr bakke.

Grunnlov og språklov

Norsk med to skrivemåtar

«Historia tyder på at mange i partia vil unngå at våre etterkommarar får velje mellom to likestilte skriftmål.»